Woensdag 15 juni 2022
‘Addiction by Design’
Interview met Wanda de Kanter, longarts
Aan de vooravond van het SMWJC 2021 spreek ik met Wanda de Kanter (1959), longarts en de laastste jaren vooral bekend als anti-tabaksindustrie-activist en als oprichter van ‘Rookpreventie Jeugd’. Wanda studeerde Geneeskunde in Leiden, deed haar vooropleiding Interne Geneeskunde in Gouda en vervolgde haar specialisatie tot longarts aan de VU. Daarna werkte ze als longarts in het Rode Kruis ziekenhuis in Beverwijk en was verbonden aan het Antonie van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam. Sinds 2021 is ze bijna fulltime anti-rook-lobbyist met nog één dag klinisch werk als longarts.
Op het congres spreekt zij over motivational interviewing – een gesprekstechniek die niet alleen professionals in de verslavingszorg helpt om gedragsverandering bij hun cliënten te realiseren, maar ook breder toepasbaar is om intrinsieke motivatie voor gedrag(verandering) boven water te krijgen.
Omdat het aanspreken van patiënten bij verslavingsgedrag of bij andere vormen van storend of ongewenst gedrag lastig kan zijn, vraag ik haar wat de startvraag van een arts bij een gesprek over rookgedrag zou kunnen zijn.
Wanda begint haar gesprek als volgt: “Vind je het goed dat ik het met je over roken heb?” Dit laat alle ruimte aan de patiënt tot wel of niet meedoen aan het gesprek zonder dat er dwang of drang achter zit. “Overigens is het een van de weinige gesloten vragen in zo’n gesprek” zegt Wanda. “Als de patiënt akkoord is, dan geeft hij of zij impliciet toestemming om dit gesprek te voeren. De volgende stap is om de patiënt zonder waardeoordeel de argumenten te laten noemen waarom hij rookt. Veel gehoorde argumenten zijn ‘het is lekker, het brengt mijn stress naar beneden, ik kan er niet buiten, het hoort bij mijn identiteit, iedereen in mijn omgeving rookt’. Hierin zitten veel irrationale cognities. Eén van de volgende vragen is “op een schaal van 0-10 hoe graag zou je willen stoppen?” “Uiteindelijk worden met de cliënt de voor- en nadelen van het roken op een rijtje gezet, en waarbij - zeer belangrijk - de erkenning wordt uitgesproken hoe moeilijk het stoppen met roken is.”Het is immers bekend dat zonder ondersteunende maatregelen 95% van de stoppogingen mislukt.
‘Deze gesprektechniek grijpt heel anders aan dan de rationele overwegingen van het desatreuse effect van roken’ merk ik op. “Absoluut”, zegt Wanda, “medisch-wetenschappelijk, dus op rationele gronden, is al heel lang duidelijk wat de effecten van roken zijn. Dertig procent van de myocardinfarcten bij jonge mannen wordt door roken veroorzaakt; roken vergroot het risico op diverse soorten van kanker, waarbij longkanker (85%), blaaskanker, slokdarmkanker en pancreaskanker de grootste associatie hebben. Uiteindelijk zullen twee van de drie rokers tengevolge van het roken overlijden. En daarvan 25% voor hun 65e levensjaar.”
Als de risico’s zo bekend zijn, waarom wordt het verkopen van sigaretten dan niet per wet verboden? Wanda schetst een beeld waarin de machtige sigarettenlobby, gesteund door vooral de VVD en de werkgeversverenigingen VNO/NCW zoveel mogelijk het parlement buiten spel proberen te zetten. “Bij het nationale preventieakkoord bijvoorbeeld zat de politiek niet aan de ‘preventietafel’. En de verkoop van sigaretten is apart geregeld in de Tabaks- en warenwet, waarin vanuit Europese regelgeving weliswaar maximumwaardes voor nicotine, teer en koolmonoxide worden uitgevaardigd, maar in het meten van de uitstoot is een meetinstrument gebruikt dat niet overeenkomt met de manier van roken door de consument.” Dus in de praktijk wordt er veel meer geïnhaleerd en daarmee brengen zoals Wanda het zegt de fabrikanten ‘sjoemelsigaretten’ op de markt. “Een vergelijkbare constructie zoals Volkswagen dat deed in de affaire die ‘Dieselgate’ werd genoemd.”
Brengt ons op de vraag waarom de burger niet zelf zou kunnen beslissen om te roken of daarmee te stoppen. De risico’s zijn bekend en daarmee is er dan toch een vorm van ‘informed consent’?
Wanda verklaart: “Was het maar zo eenvoudig; het roken van tabak in pure vorm is helemaal niet prettig; pas door het roosteren van de tabaksbladeren en het toevoegen van zoetstoffen en ammoniak lukt het pas om de rook en daarmee ook de nicotine tot diep in de alveoli te krijgen. En het is de nicotine die 7 seconden na inhaleren de dopamine-receptoren in het brein prikkelt en het euforische gevoel bij de roker creërt. Bovendien zal bij rokers het onttrekken van nicotine tot een stressgevoel leiden, dat vrijwel direct wordt opgeheven door het roken van een volgende sigaret.”
“Al die bewerkingen van de tabak door de fabrikanten hebben alleen maar het doel om de nicotine-afhankelijkheid te stimuleren en daarmee de verslaving aan de sigaret. Uit alle rechtszaken en documenten bij de fabrikanten is dat heel duidelijk naar voren gekomen. Het maken van de sigaret door de fabrikanten heeft alleen als doel de verslaving op een zo jong mogelijke leeftijd en daarmee de inkomstenbron veilig te stellen. Vandaar dat de verslaving van roker wordt gezien als ‘Addiction by Design’ en de sigaret als een ‘nicotine delivery device’. Een bewuste creatie van de fabrikanten en al 70 jaar effectief en zeer commercieel succesvol.”
We praten nog even door hoe hier weerstand aan te bieden. Wanda vertelt – als ex-gebruiker – hoeveel moeite het kostte om van het roken af te komen. “De inzet is om jonge mensen helemaal niet bloot te stellen aan sigaretten – we weten dat 70% van de jonge rokers al na één sigaret blijft roken. Dus die verslaving is direct getriggerd.” Om de jeugd van het roken af te krijgen – weliswaar mogen aan onder 18-jarigen geen sigaretten worden verkocht, maar er blijven veel te veel verkooppunten. Benzinestations, alle supermarkten, behalve de Lidl, elke nieuwe AH-to-go, de AKO, Primera hebben geen vergunning nodig om tabak te verkopen. Bovendien is de accijnsverhoging niet doorgezet, na een eenmalige ophoging met 1 euro. In dit politieke en economische krachtenveld is de actie ‘Op weg naar een rookvrije Generatie’ gestart. De missie is dat iedereen die geboren is na 2020 op zijn 18e verjaardag niet rookt. En daarmee zou er in 2038 een volledige rookvrij generatie zijn opgegroeid. Om dit doel te bereiken zal ieder jaar de tabak minstens 10% duurder moeten worden om zo ook de beschikbaarheid te beperken.
We besluiten het gesprek over het congres, haar presentatie en de rol die sportartsen kunnen spelen bij het adresseren van rookgedrag. “Als sportarts in een keuringssituatie kan het gesprek makkelijk over rookgedrag gaan – immers de vragen naar intoxicaties, medicijngebruik en medische voorgeschiedenis lopen automatisch mee in de anamnese.” Ik vertel haar dat in de begeleidingssituatie – waarbij de sportarts ook het gedrag ziet van de sporters in een niet-medische setting – ik het toch lastig vind om sporters op hun rookgedrag aan te spreken. Het voelt toch wel als het ‘bemoeien met een persoonlijke situatie zonder een medische hulpvraag’.
Maar wellicht dat met Wanda’s openingszin “Vind je het goed dat ik het met je over roken heb?” een goede introductie kan zijn. We weten namelijk dat 80% van de rokers wil stoppen met roken.
Hoe het dan verder kan gaan met motivational interviewing en het effectief stoppen met roken zal Wanda tijdens haar keynote-lecture op het congres verder verduidelijken.
Referenties
